تاریخچه منطقه ۱۲

منطقه ۱۲ تهران، هسته مرکزی تهران قدیم و نقطه تولد آن است، تهران تا زمان مغولان از قریه های نه چندان معتبر ری به فاصله یک فرسنگی محسوب می شد که بعد از ویرانی ری توسط مغولان، این قریه با مهاجرت ساکنان آواره ری کم کم رو به رشد نهاد و جمعیت و وسعتش افزونتر گشت؛ تا آنجا که در دوره تیموریان به شکل یک شهرک در میان باغ ها در می آید. بنا به تعریف صاحب کتاب عجایب البلدان، ساکنان اولیه ی این ده در خانه های زیر زمینی و سرداب مانند زندگی می کردند تا از شدت گرما در امان باشند و هنگام حمله دشمن، به خانه های تحتانی پناه می بردند و هر قدر محاصره آن به طول می انجامید به واسطه آذوقه فراوانی که از راه احتیاط در طول سال ذخیره می کردند بیرون آوردن آنان از خانه هایشان برای مهاجمین امکان پذیر نبود.

تهران در زمان شاه طهماسب اول صفوی از حالت روستایی در آمده و حیاتی شهری می یابد. در سال ۹۴۴ ق به دستور شاه طهماسب پیرامون شهر که شش هزار گام بود بارویی با یکصد و چهارده برج به عدد سوره های قرآن بنا کرده و خندقی عمیق و عریض در اطراف آن حفر کنند و چهار پل و چهار دروازه برای آن به وجود آوردند که عبارتند از:
دروازه شمیران در شمال شرقی (ابتدای خیابان امیرکبیر کنونی)
دروازه دولاب در جنوب شرقی (خیابان ری کنونی)
دروازه شاه عبدالعظیم در جنوب (خیابان مولوی کنونی)
دروازه قزوین در جنوب غربی (میدان وحدت اسلامی ـ شاپور کنونی)

پادشاهانی مانند شاه عباس، سلطان حسین صفوی، نادر شاه افشار، کریم خان در این شهر توقف داشته اند. سرانجام آقا محمدخان در روز شنبه جمادی الاول سال ۱۲۰۰ق که مصادف با عید نوروز بود در این شهر به تخت پادشاهی نشست و از آن تاریخ تهران رسماً پایتخت شد. از زمان فتحعلیشاه تهران رو به آبادی گذارد و دروازه های محمدیه و دروازه ارک احداث گردید.

مسجد جامع تهران، مسجد شاه و مسجد سلطانی در این زمان ساخته شده و بازار گسترش پیدا کرد جمعیت تهران را در این دوره بین ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر تخمین زده اند. محله های مهم در این زمان عبارت بودند از محله ارک، چاله میدان، بازار، سنگلج و عودلاجان.

در عهد ناصرالدین شاه به علت افزایش زیاد جمعیت و محدودیت های موجود، دیوارهای طهماسبی ویران شد و دیوارهای جدید در فاصله طولانی تر احداث گردید. در این زمان تهران دارای ۱۲ دروازه زیرگردید:
دروازه دولت، یوسف آباد، دروازه شمیران، دروازه دوشان تپه، دروازه دولاب، دروازه خراسان، دروازه حضرت عبدالعظیم، دروازه غار، دروازه گمرک، دروازه قزوین، دروازه باغ شاه، دروازه خانی آباد و محله جدید دولت به محله های پیشین افزوده شد که جنوب آن خیابان امام خمینی و شمال آن خیابان انقلاب فعلی را در بر می گرفت. از این میان فقط اراضی دروازه باغ شاه، دروازه قزوین و دروازه گمرک در محدوده منطقه ۱۲ فعلی قرار نداشتند.
بعد از ناصرالدین شاه تهران توسعه چندانی نیافت تا اینکه در زمان حکومت پهلوی اول تصمیم گرفته شد تا تهران را نظیر شهرهای مدرن اروپایی توسعه دهند. دیوارها و دروازه ها از بین رفت و به جای آن خیابان ها و میدان های جدید احداث شد و تغییرات زیاد در شهر بوجود آمد.

صنعت گردشگری منطقه ۱۲

منطقه۱۲ زادگاه روستای تهران در منابع قرون ۶ و ۷ هجری مرکز شکل گیری شهر تهران بوده است. شش محله قدیمی تهران یعنی عودلاجان، سنگلج، چاله میدان، دولت، بازار و ارگ در منطقه ۱۲ با ویژگی‌های معماری و شهری خود هنوز گذشته را در خود به نمایش می‌گذارند. بافت و محورهای تاریخی و فرهنگی ذی قیمتی مانند گذر امامزاده یحیی، گذر پامنار، گذر میرزا محمود وزیر، ناصرخسرو، میدان توپخانه و... که تعداد آنها موارد بسیاری را در بر می‌گیرد یکی از عناصر اصلی بافت تاریخی و صحنه بسیاری از رخدادهای تاریخ ساز و پیوند دهنده فضاهای فرهنگی و تاریخی آن است که هویت اجتماعی و فرهنگی شهر را در طول تاریخ به نمایش می‌گذارد.

وجود ۱۸ موزه از جمله مهمترین موزه های تهران و کشور مانند موزه ملی ایران باستان، آبگینه، کاخ موزه گلستان و... آثار ارزشمندی مانند سردر باغ ملی، مدرسه دارالفنون، باغ شمس العماره، عمارت مسعودیه و... بقاع متبرکه مانند امامزاده زید، سید اسماعیل، و... کلیساهای تادئوس، سورپ گئورگ و... مدارس علمیه عالی شهید مطهری، خان مروی و... مساجد امام، ارگ، جامع و... همچنین وجود شخصیت‌های فرهنگی و سیاسی مشهورکه محل سکونت و یا فعالیت‌شان در این منطقه بوده مانند شهید مدرس، قوام السلطنه و... منطقه منحصر به فرد بازار که از میراث با ارزش تاریخی و فرهنگی کشور محسوب می گردند، همگی در این منطقه قراردارند.

در این محدوده ارزشمند بیش از ۱۷۷ اثر تاریخی به ثبت رسیده و بیش از این میزان آثار دارای ارزش تاریخی و فرهنگی در شرف ثبت وجود دارد. شهرداری منطقه ۱۲ با مرمت و بازسازی حدود ۱۳ بنای تاریخی مانند: خانه کاظمی، خانه دبیرالملک، خانه پروین اعتصامی، زادگاه دکتر حسابی، دفترروغن نباتی جهان، خانه بانو فخرالدوله، حمام نواب و اختصاص کاربری فرهنگی برای آنها و مرمت بازار کفاش‌ها، تیمچه حاجب الدوله، بازارچه مروی، و... و مرمت گذرهایی نظیر ناصرخسرو، ۱۵ خرداد و... سهمی در حفظ میراث فرهنگی در بافت تاریخی تهران بر عهده داشته است.

منطقه ۱۲ پایتخت قاجاریه شاهد حوادث سیاسی و اجتماعی مهمی نظیر بر تخت نشستن آقا محمدخان و آغاز حکومت قاجار و انقلاب مشروطه، کودتای ۱۲۹۹ه.ش و ظهور پهلوی که تحولات عظیمی را در تاریخ معاصر ایران رقم زده و سرنوشت ایران را با فراز و نشیب های فراوان مواجه ساخته است.